بازدید آموزشی-تحلیلی از پارک جمشیدیه به همت انجمن علمی معماری منظر ایران با محور موضوع طراحی در محیط و جزئیات اجرایی منظر در روز پنج‌شنبه 7 اسفند 1399 با حضور جناب آقای مهندس فرزاد اعظم‌لطفی از اعضای تیم طراحی آقای پاسبان حضرت (طراح مجموعه)، جناب آقای دکتر محمدرضا مهربانی و جناب آقای دکتر فاطمی که هر دو معمار منظر و استادیار گروه معماری دانشگاه بین المللی امام خمینی هستند، برگزار شد.
در این بازدید که در روزی برفی و در دمای زیر صفر درجه سانتی‌گراد برگزار شد، دانشجویان رشته معماری منظر، فضای سبز، محیط زیست و دیگر رشته‌های مرتبط در روز بازدید حضور به عمل رساندند. این بازدید که به همراهی یکی از اعضای تیم طراحی این پروژه بوده، در ساعت 10 صبح از ورودی اول پارک جمشیدیه شروع شد. پارک جمشیدیه و بوستان فردوسی با دریافت جایزه آقاخان به عنوان یکی از مهم‌ترین مناظر شهری ایران مورد بررسی قرار گرفتند.
در ابتدای بازدید جناب اعظم لطفی با بیان تفاوت اجرای پارک جمشیدیه که طراحی در محل بوده با پارک‌های دیگر، بحث را آغاز کرده و از بوستان جمشیدیه به عنوان قرآن معماری منظر نام بردند که می‌توان طراحی‌های بعد از آن را با این مجموعه رفع اشکال کرد.
نحوه طراحی پارک جمشیدیه
پارک جمشیدیه که در اردیبهشت 1357 احداث شده، براساس جزئیات اجرایی دقیق که در همان محل طراحی شده، اجرا شده است. از نظر مهندس اعظم لطفی مشکل بزرگ طراحی در منظر بافت ارگانیک، عوارض و تپه‌‌ماهورهاست که گاهی هزینه نقشه‌برداری از این عوارض زمین از هزینه کل پروژه بیشتر می‌شود.
در بهترین شرایط که اگر نقشه‌برداری هم انجام شود خروجی از آن یک نقشه دو بعدی است که در هنگام طراحی بسیاری از عناصر همچون درختان، سنگ‌ها و لایه‌های زیرین خاک دیده نمی‌شوند. بنابراین در هنگام رویارویی با این موقعیت بهترین راه‌حل، طراحی در محل است که نیازمند طراح حرفه‌ای برای مجموعه است. همانطور که در تصویر 1 نشان داده شده، مسیر آب و تکه سنگ‌ها و کفسازی آن از عناصر موجود در سایت طراحی بوده‌اند که برداشت از آن و ارائه آن به صورت نقشه دو بعدی به طور دقیق میسر نیست.
آقای مهربانی با بیان جمله «جزئیات طراحی از مهم‌ترین دلایل پایداری این پارک پس از 4 دهه است» توجه دانشجویان را به این موضوع مهم جلب می‌کند. جناب اعظم لطفی با در دست داشتن کتاب طراحی در طبیعت از جزئیات اجرایی دقیق این پارک و پارک‌های دیگر طراحی شده توسط مهندس پاسبان حضرت و مهندس آلبا، برای همراهان توضیح دادند و در مواقعی کروکی زدند.
بررسی سنگ‌های ابتدایی در ورودی و رسیدن به آب نمای جلویی آن، آب‌نمایی با جزئیات اجرایی ساده که تا به امروز کار می‌کند و سالم است. در قسمت خروجی آب از این آبنما یکی از لبه‌ها با ارتفاع کمتری جهت خروج سرریز آب به آن سمت می‌باشد. در ادامه مسیر به بررسی جزئیات کفسازی مسیر آب در بوستان جمشیدیه پرداخته شد. سنگ‌های یکپارچه که قطعاتی از آن خارج شده، توجه به شیب‌های دو طرفه به طوری که آب روی سطح باقی نماند و به آبراه منتقل گردد(تصویر3).
نقطه اتصال جوی آب به آبنمای اصلی دارای جزئیاتی دقیق است که زباله‌های موجود در مسیر را به مسیر آب اصلی هدایت نکند. حوضچه‌ای که در اواسط مسیر قرار گرفته که در پاسارگاد و عفیف‌آباد نیز این جزئیات اجرا شده است. اجسام سنگین مانند گل و لای در این حوضچه قرار می‌گیرند و آب تمیز از آن خارج می‌شود و در زمان مشخص حوضچه را لایروبی می‌کنند. این جزئیات با چند دلیل به این صورت اجرا شده است: گرفتن لردها(گل و لای)، تولید صدای خوش‌آهنگ و دلنواز از آب، سرعت آب را کاهش دهد و آب جمع شود و خشکی دیده نشود.
در ادامه مسیر اساتید راهنما با اشاره به جدول‌های مسیر و توضیح آنکه سنگ‌ها سوار بر سنگ دیگری است و همچون دندان ریشه دارند که با ضربات پا از جا در نیایند. این جداول را در کل مسیر جمشیدیه شاهد هستیم. با پیشروی در مسیر به آلاچیق‌هایی می‌رسیم که بعدا به طرح اضافه شده‌اند.
آلاچیق‌هایی با مصالح نامانوس و عدم در نظرگرفتن منظر به عنوان عضوی زنده، طراحی و ساخته شده‌اند. با گذر از آلاچیق‌ها شاهد سرریز آب به صورت پلکانی در آبراه هستیم. پلکانی با جهت‌های ناهمسان که موجب رقص آب و تولید صدای خوش‌آهنگ و گوشنوازی برای این عنصر طبیعی است.
ویژگیهای طراحی مهندس پاسبان حضرت
از مشخصات اصلی این پروژه و سبک طراحی پاسبان حضرت و مهندس آلبا، نهایت احترام به طبیعت و هر موجود زنده در آن است. در جوار آبخوری موجود در مسیر، آبخوری کوچکی بر روی کفسازی برای حیوانات درنظر گرفته شده است. ادامه مسیر ما را به بوستان فردوسی می‌رساند، که با سردری چوبی از این پارک جدا می‌شود. در حقیقت این دو پارک در جوار یکدیگر مجموعه فضای سبزی عظیم را برای تفریح و آرامش شهروندان مهیا کرده است.
بوستان فردوسی که در سال 1375 ساخته شده، در ادامه طراحی در محل و مصالح همراه با طبیعت اجرا شده است. کفسازی همسان با پارک جمشیدیه، آبراه سنگی از جنس مصالح موجود در محل، آلاچیقی چوبی در ابتدای ورودی به بوستان فردوسی، نیمکت‌های چوبی، همه و همه گویای طراحی همسان با پارک جمشیدیه است. با پیشروی در این بوستان در ارتفاعات بالاتر رستوران‌هایی با نام اقوام مختلف کشورمان به چشم می‌خورد که به علت کرونا و تعطیلی محل، نمای ساختمان‌ها بررسی و توضیح داده شد.
رستوران کردستان تنها ساختمان نیمه‌فعالی بود که پس از گفتمان با نگهبان اجازه ورود به آن را دریافت کردیم. این ساختمان که نماد مردم کردستان و فرهنگ بومی آنهاست، در طراحی داخلی مجموعه شاهد عناصر بومی آن منطقه در سقف و دیوار بنا بودیم.
پس از بررسی این نمونه مسیر به انتها رسید و پس از گرفتن عکس دسته‌جمعی یادگاری، برای مرور صحبت‌ها و بازخوانی مفاهیم ارائه شده به کافی‌شاپ و رستورانی در مسیر رفتیم که داده‌های بررسی شده را بررسی و در مورد آن‌‌ها بحث کنیم.