گزارش بازدید گروهی از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران

بازدید از مجموعه آثار منتخب موزه هنرهای معاصر در تاریخ 14 اردیبهشت 96 با حضور حدودا 30 نفر از دانشجویان و فارغ التحصیلان رشته معماری منظر و به سرپرستی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار برگزار شد. این مجموعه منتخبی از آثار گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران با نام مسافران برلین و رم، بود که در محل این موزه به نمایش گذاشته شده بود. آثاری از پابلو پیکاسو، مکس ارنست، ژان دوبوفه، پل گوگن، جکسون پالاک، جسپر جونز، اندی وارهول،  موریس لوئیس، دوآن هانسن، کریستو یاواچف، پیر سولاژ، اگنس مارتین، رابرت رائوشنبرگ، پرویز تناولی، کاظم چلیپا، پروانه اعتمادی، فرامز پیل آرام، سهراب سپهری، مارکو گریگوریان، بهجت صدر، محسن وزیری مقدم و بهمن محصص در این نمایشگاه به نمایش درآمده است.
موزه هنرهای معاصر تهران گنجینه ای غنی از آثار متفاوت هنرمندان معاصر را در مجموعه خود دارد. ارتباط این آثار نفیس با جنبه‌های مفهومی منظر در یک قرن اخیر قابل توجه است. برنامه بازدید نیز در راستای شناخت مفهوم هنر مدرن و چگونگی رابطه متقابل معماری منظر با سایر هنرها شکل گرفت. در ابتدا دکتر مهربانی پدیده‌ای به نام هنر مدرن و پیشینه تاثیرات آن بر معماری منظر در طول تاریخ و چگونگی این ارتباط دوجانبه توضیحاتی دادند، سپس به ضرورت اهمیت ارتباط معماری منظر با سایر هنرها پرداختند و مثال هایی پیرامون تاثیر تفکرات مدرنیسم بر هنر و معماری منظر ارایه دادند و در نهایت از دانشجویان خواستند تا معلومات خود را در این خصوص با یکدیگر به اشتراک بگذراند. به علاوه در حین بازدید بر روی آثار همراه با دانشجویان مصاحبت هایی شکل گرفت که بر غنای این مباحثه افزود.

هنر مدرن

توجه به تحولات جنبش های هنری می توانند تاثیر به سزایی در نگرش معماری داشته باشند. اساسا جوانه های اولیه هر تفکر در آثار هنری بیشتر نمود پیدا می کنند تا با علوم مرتبط با هنر، همچون معماری. چرا که هنرمند از آزادی عمل بیشتری برخودار است و با صرف وقت و هزینه کمتری می تواند نگرش خود را با مخاطب درمیان بگذارد. هر کس برای بیان اندیشه زبانی به کار می‌برد و هنرمند با زبان هنر سخن می گوید که خود لطیف و دل انگیز است.
نوگرایی اندیشه‌ای است که بر قدرت انسان برای ایجاد، بهبود و تغییر شکل محیط اطرافش تأکید می‌کند. ویژگی هایی که هنر مدرن را از سایر هنرها متمایز می کند در موارد زیر قابل بحث است.

1. هنر در مکتب مدرنیسم صرفا به خلق آثاری با ذوق و سلیقه هنری و به نمایش گذاشتن زیبایی ها و زشتی ها بسنده نمی کند. یک اثر در این دوره در حقیقت یک روایت است و اثرات پیشینه دارد. صاحب اثر در صدد نقل داستانی است و می خواهد مخاطب را در آن شریک کند. پس درجه اهمیت این روایتگری در مقابل صرف اثر هنری قرار می گیرد.
2. هنر مدرن به شدت ادراک محور است. رئالیسم در این دوره به چالش کشیده می شود و هنرمند به عنوان انسانی است که آنچه را که درک می کند، به تصویر می کشد. ممکن است تصویر ذهنی فردی از شهر تهران تنها یک لکه بزرگ به رنگ خاکستری باشد و فردی دیگر از تاچ های سبز رنگ استفاده کند. هردو تهران را تصویر کرده اند و این ادراک فردی است که بر روی بوم رفته است، نه تصویر واقعی.

تاثیر هنر مدرن در معماری منظر

معماری هنری است که شاید بیش از بقیه هنرها با زندگی انسانها عجین است و زندگی و معماری تاثیری دو سویه بر روی یکدیگر دارند. به این صورت که محیط زندگی بر هویت انسانها تاثیر گذاشته و ذهنیت انسانها بر معماری و محیط زندگیشان اثر می گذارد. ویژگی برجسته معماری منظر در این است که تمامی حواس از جمله بویایی، شنوایی و لامسه را به وجوهات ثابت یک هنر که در اشکال مختلف هنری از جمله نقاشی، مجسمه سازی و غیره وجود دارند، می‌افزاید و این هم افزایی کیفیتی پیچیده تر و کامل تر به مخاطب می‌دهد. در هر اثر هنری دو جاذبه وجود دارد. یکی خود اثر و دیگری انگیزه آفرینش. پس مایه اندیشه در تمام این آفریده های هنری می تواند مشترک باشد که این مهم لزوم شناخت هر معمار منظر از آثار و اندیشه های مکاتب هنری را روشن می سازد. هنگامی که مجسمه ساز سنگ ها والت ریکلی و معمار منظر ویرجینیا برت(مدیر شرکت Visionscapes)، داستانهایی از همکاری های خود، نقل می کنند به این موضوع اشاره داشتند که محاورات آنها به سرعت و سهولت رسیدن به راه حل طراحی و تکمیل صحبت های هر یک از دیگری کمک به سزایی می کرده است. باغ ژاپنی خود نمونه ای از تعامل بین هنر باغ سازی و مجسمه سازی است که کاربرد فانوس و نمونه‌های سنگ چین در آن نمود این تعامل است.
یک اثر معماری که در ارتباط مستقیم با مردم یک شهر است باید حس زیبایی شناسی مخاطبان را برانگیزند و دلایل کافی برای حضور و دوام را داشته باشد. این مساله مستلزم شناخت یک معمار منظر از آثار هنری و وجوهات هنر در همه زمینه ها و تاثیرات آن بر مخاطب است. در ادامه به چند برداشت از آثار این گالری و تبیین نحوه ارتباط آن با معماری منظر پرداخته می شود.

درس گفتارهای بازدید از آثار هنری برای معماری منظر

• توجه به بافت و زمینه از قبل در معماری منظر مطرح بوده و به سه دسته نیز تقسیم می شود. با دیدن این آثار نحوه نگرش به این موضوع و پردازش آن در ذهن تغییر به رویکردی جدید در این زمینه منجر شد. زمینه گرایی در معماری می توانست در توجه به مصالح و ویژگی های زمینه و یا اتفاقات و پتانسیل های موجود در آن بستر خلاصه شود. اما این آثار هنری با پس زمینه مدرنیسم این موضوع را به معمار منظر نشان دادند. بستر و زمینه می تواند به یک ادراک خاص منجر شود که زمینه ساز تفکری برای پیدایش یک اثر معمارانه شود. ادراک هر معمار می تواند به تمرکز بر روی ویژگی خاصی ازین زمینه منجر شود.
• وجه مشترک معماری منظر و هنر در این است که هر دو باید به صورت یک کل درآیند تا مقبول باشند. در واقع دستیابی به تمامیت کاربردی به مثابه یک کلیت است از این رو آنچه دیده می‌شود در طراحی نقاشی هم یک خط یا یک رنگ به تنهایی دارای توان برانگیختن احساسات نیست. نقش ارتباط که موجب تغییر می‌شود فرآیندی است که در ذهن پردازش می‌شود، ازین رو می‌توان نتیجه گرفت که هنرمند و معمار منظر از این جهت در یک راستا حرکت می کنند.
• -از تأثیرهای مستقیمی که معماری منظر در طول تاریخ از هنر وام گرفته است، می‌توان به تأثیر کشف پرسپکتیو و حضور آن در طراحی باغ های ایتالیایی اشاره کرد این مشخصه با توجه به آثار هنری در اثر رنسانس رخ داد و در قرن 17، در باغ های فرانسوی به اوج خود رسید. توجه به این آثار مدرن توان تغییر پرسپکتیو ها و دیدها را در یک طراحی منظر با استفاده از روشی دیگر بیان کرد. تفییر در فاصله طولی میان اشیا و ایجاد سایه های متفاوت در طراحی می توانند برداشت از یک طرح را در راستای هدف طراح آن قرار دهند.
• – قاعده همنشینی ها در رنگ از ملزومات مورد توجه یک معمار منظر است. مخاطب در مواجهه با آثار هنری ممکن است ادراکی همچون لکه ی رنگی بزرگ داشته باشد و جزئیات آن را نادیده گرفتی بگیرد. این ادراک و همنشینی و تونالیته رنگ ها می توانند در معماری منظر نیز به کار گرفته شود.
• در آرایش فضاهای سبز استفاده از نور اهمیت بسزایی دارد یک هنرمند بر روی بوم نقاشی نمی تواند زیبایی خلق کند مگر اینکه نحوه استفاده از سایه روشن ها را بدانند ترفندهای ایجاد این کیفیات بصری می‌توانند در آفرینش طرح های منظر نیز موثر باشد.

این بازدید با معارفه دانشجویان و گردهمایی در کافه موزه هنرهای معاصر و ادامه گفتگوها پیرامون تجربیات دانشجویان از بازدید خود و پیشنهادات روش های نوین هم افزایی های علمی معماران منظر با علوم و هنرهای وابسته به پایان رسید.