منظر، دیسیپلین آینده

• نظام علوم

دیسیپلین، به مثابه یک شاخه مستقل علمی، زمینه یکپارچه ای از تخصص است که توسط کارشناسان آن حوزه که به پژوهشهای مشابه اشتغال دارند شکل می گیرد. دیسیپلین های موجود در حوزه علم، اگر چه در طبقه بندی های مختلف تفاوتهایی دارند، اما از نظم درونی علوم برای سامان مند شدن اجزای آن بر اساس شباهت های مبانی فلسفی – علمی و جنبه های کاربردی آنها حکایت می کنند. توسعه علم و یافته های تجربی و عقلی از یک سو و ترکیب دیسیپلین های قدیم با یکدیگر، که در ابتدا میان رشته خوانده می شوند، از سوی دیگر به ایجاد انواع جدید دیسیپلین می انجامد. غلبه علمی و تکنولوژیک غرب در جهان امروز موجب شده که نظامات علمی و آموزشی کشورهای جهان تحت تأثیر قواعد و تعاریف غرب سازماندهی شوند. نظام دانشگاهی ایران نیز از این قاعده جدا نیست.

• معماری، از هنر تا علم

معماری، هنر خلق فضاست که در طول تاریخ، ابعاد علمی آن توسعه یافته است. در ابتدا، خلاقیت هنری به طور اعم در کنار مهارتهای تجربی، به آفرینش معماری می انجامید. گسترش علوم و افزایش ابعاد کاربردی معماری، سهم علوم را در آن افزایش داد. رشد صنعت و توسعه شهرها به جدایی شهرسازی از معماری انجامید. در قرن بیستم، هنر معماری و طراحی شهر تحت سیطره مدرنیست ها، علمی شد. از آنجا که کارکرد در تولید فضا و ساخت شهر، مهمترین وجه شناخته شد، ابعاد علمی معماری بر وجه هنری آن غلبه کرد.
نهضت پست مدرنیست ها در غرب، اگر چه تمایل به اصالت بخشیدن به وجه هنری معماری و شهر داشت، اما تفسیر حداقلی از این رویکرد، آن را به شکل گرایی (فرمالیسم) تقلیل داد. امروزه معماری فضاهای شهری گرفتار فرمالیسم سطحی است که تولید فضا در آن همچنان مکتوم مانده است.

• منظر، از علم تا هنر

علم نوین منظر، در نیمه قرن بیستم بنیانگذاری شد. توجه به ماهیت دو بعدی “عینی – ذهنی” منظر به عنوان یک بلوک غیر قابل تجزیه، به شناخت موجود جدیدی در زندگی بشر انجامید که نقش اصلی را در “فضای” زیست انسان بر عهده دارد.
مکان، فضا و منظر به مثابه جلوه های گوناگون پدیده نو یافته از نوعی “کالبد معنادار” سخن می گویند که انسان در “آن” زندگی می کند.
شناخت این پدیده توسط علم و خلق آن در گروه هنر است. در نتیجه منظر، در آغاز به عنوان علمی که به تعریف فضا می پرداخت، تدریجاً با هنری که به خلق آن می پردازد آمیخته شد. امروزه منظر، علم و هنر شناخت و خلق فضای (بیرونی) زندگی انسان است. این رویکرد در دوران حذف تدریجی هنر از معماری و شهرسازی که از ابتدا به این منظور ایجاد شده بودند، می تواند پاسخگوی نیاز انسان آینده به فضا، آنچنان که طبیعت او اقتضا می کند، باشد. از اینرو می توان منظر را دیسیپلین آینده خواند.